Ben mushafı hatmettim, o ve’l-Leyli'de kaldı

“ Mecnun ile bir mektebi-i aşk içre okurduk

Ben mushafı hatmettim, o ve’l-Leyli'de kaldı ”[1]

Eskiden bir konu hakkında uzun uzun sayfalarca yazı yazmaktansa şiir yazmak daha makbulmüş. Yüzyılların birikimi olan yüzlerce sayfa bilgiyi şairler iki mısrada özetlermiş. Kâğıdın ve okuma yazmanın az olduğu zamanlarda şiir, genç-yaşlı, zengin-fakir, avam-havas (elit) demeden herkese ulaşırmış. İnsanlar da bilgileri ölçeğinde bu kolay ezberlenir şiirlerden çeşitli anlamlar çıkarırlarmış. Yukarıdaki beyit de böyle şiirlerden... Ünlü Şair Fuzulî, yukarıdaki beyitte sözü kısa ancak öz söyleyerek bir taşta birkaç kuş vurmuş. Hz. Ali’nin “İlim bir noktaydı, onu cahiller çoğalttı” sözüne binaen biz de cahillik edip kısa ve öz olan şiiri çoğaltalım.

Şiir ilk okunduğunda, Şair Fuzulî, kendisinden daha şöhretli bir kimse olan Mecnunla aynı mektebe gittiklerini, kendisinin çoktan mezun olduğunu ancak Mecnunun bir dersten kalıp okulu uzattığını anlatıyor. Ama beyitin derinlerine indikçe beyitin kıymeti artıyor.

Mesele bir kitabı bitirmek değil diyor Fuzuli. Mesele bir kitabı bitirmek olsaydı hızlı hızlı okunup hiçbir şey anlaşılmazdı. Bu yüzden modern çağda yaygınlaşan ‘hızlı okuma teknikleri’ (eğer hızlı anlama olmuyorsa) abes yere yelmek olduğunu ayreten belirtelim. İster Mecnun gibi aşk sahasında ihtisas yap, ister farklı bir amacın olsun, aslolan konunun özünü kavramaksa, ağır ağır çıkacaksın bu merdivenlerden. Kitabı yani mushafı bitirmek’te acele edersen, en fazla fuzulî olursun diyor şair. Acele etmeyip aşk sahasında (ya da ilminde) Mecnun gibi “Ve’l-Leyl” konusunda ihtisas (master) yaparsan Mecnun gibi âlemde şöhret sahibi olursun diyor.

İlim bir hucce-i bi sahildir

Anda âlim geçinen cahildir

(hucce-i bi sahil: sahilsiz deniz)

Allah’ın kitabı Kur’an-ı Kerim de başlı başına bir ilimdir. Kur’an-ı Kerim sadece 30 cüzün ilk anlamlarından ibaret değildir. Ayetleri sadece ilk anlamlarını hesaba katıp okuyan deryanın ancak üstünde dolaşmıştır. Oysa derya, suyun atmosferle temas ettiği alandan ibaret değildir. İşte beyittte de Fuzulî “Ben mushafı hatim ettim, ancak Kays bir ayetin “Ve’l-Leyl” kelimelerinde incelemelerde bulunarak kendini ispatladı” diyor.

Bir Hadîs-i Şerif’inde Peygamber Efendimiz (s.a.v.) “Size deli denmedikçe imanınız sahih olmaz” buyurmuşlar. Kays da ‘aşk’da (veya dininde) çalıştıkça çalışıp, gecesini gündüzüne katıp derinlere indikçe zamanın toplumu, deli gibi çalıştığı için Kays’a, mecnun yani deli demiş. Böylece onun da bir nevi aşkı veya imanı sahih olmuş.

-“Ve’l-Leyl”ide kalmak-

“Ve’l-Leyl”, Kur’an’ın birkaç yerinde geçen bir tamlama. Kelime anlamı, geceye andolsun ya da geceye yemin ederim... Zavallı Mecnun, belli ki Kur’an dersinde “Ve’l-Leyl”iyi duyunca veya okuyunca Leyla’yı hatırlamış ve bir daha aklını toparlayamayıp, okulunu tamamlayamamış.

Beyitten Ve’l-Leyl”i sûresinde kaldı oradan öteye geçemedi anlamı da çıkıyor: Tembel Mecnun, “Ve’l-Leyl”i suresini okuyamadı veya ezberleyemedi. Böylece Gecede yani karanlıkta kaldı. Kays, mecnun (deli) olmanın yanında kendisi aynı zamanda cahillerdendir, anlamı da ortaya çıkıyor. Az önce çok çalışmasından dolayı âlimlerden dediğimiz bu zat şimdi bu açıdan değerlendirdiğimizde cahil olması çok ama çok şaşılacak bir durum. Bu da Fuzulî’nin mahareti...

Mecnun ile Fuzuli’nin aşk mektebinde Kur’an dersi değil de başka bir ders okuduğunu farzedersek bu defa “Ve’l-Leyl”iden, Leyla’ya yemin olsun ki anlamı çıkar. Leyla’ya yemin etmek demek Leyla’nın aşkı üzerine yemin etmek demektir. Bir başkası kendi aşk davasında Leyla’nın aşkı üzerine şahitlik ederim ki demesi, Mecnunu sevindiren ve kendinden geçmesini sağlayan, Kays iken Mecnun olmasına (delirmesine) sebep olabilecek türde bir haberdir. O yüzden Mecnun “Ve’l-Leyl”ide kalmıştır.

Aslında daha Mekteb-i Aşk içinde okumak tabiri de var ama okuyucuyu daha fazla yormamak adına daha fazla uzatmıyorum. Şair, kısa ve öz söylemiş. Divan şiirinin güzelliği işte burada... Aslında kim bilir belki daha neler anlatıyor Fuzulî... Bizse bilgimizin azlığından ancak bu kadar anlamı algılayabiliyoruz.

---

[1] Şair Fuzulî